Πότε και πώς ο Καζαντζάκης ήρθε σ’ επαφή με την ψυχανάλυση

Το πότε και το πώς ο Καζαντζάκης ήρθε σ’ επαφή με την ψυχανάλυση μας το αποκαλύπτει ο ίδιος. Σε επιστολή του από τη Βιέννη το 1922 προς την αγαπημένη του γυναίκα Γαλάτεια γράφει:

… Στο κρεβάτι διαβάζω όλες τις μέρες τούτες την περίφημη θεωρία του Freud για το ένστιχτο και για τα όνειρα. Θα σ’ ευχαριστούσε πολύ αν την ήξερες…(επιστολές προς Γαλάτεια, αρ. επιστ. 14)

Αυτό είναι μια περίτρανη μαρτυρία δια χειρός Καζαντζάκη ότι διάβασε Freud.
Δεν ήρθε όμως σε επαφή με την ψυχανάλυση μονάχα διαβάζοντας Freud αλλά και λόγω του προβλήματος που αντιμετώπιζε στο πρόσωπο με το έκζεμα επισκέφτηκε το γνωστό ψυχαναλυτή W. Stekel.

Αυτό το μαρτυρεί πάλι μέσα από τις επιστολές του όπου αναφέρει ότι επισκέφτηκε έναν ψυχαναλυτή.

…Τέλος, βρήκα έναν καθηγητή του πανεπιστημίου να με θεραπεύσει…
…Βλέπω εδώ συχνά έναν περίφημο συγγραφέα και καθηγητή της ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο. Στο προσεχές έργο του θα βάλει motto μία φράση μου για τον έρωτα και θ’ αναφέρει τρία τέσσερα όνειρά μου που του διηγήθηκα…( επιστ. 14)

Αλλά και στις επιστολές 22 και 24 γράφει:

…Έρχεται, φεύγει, ξανάρχεται η αρρώστια μου. Οι γιατροί δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Ένας μόνο μου είπε, μεγάλος εδώ καθηγητής, πως είναι από λόγους ψυχικούς…
Έχω γυρίσει όλους τους γιατρούς και μόνο αυτός που Σου έγραψα, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου, έχει θαρρώ δίκιο: είναι μια ψυχική ταραχή που εκδηλώνεται στο σώμα. Ένα είδος, λέει, σαν τις πληγές του Αγ. Φραγκίσκου.

Στην επιστολή με αρ. 25 πάλι γράφει:

… Ο ψυχολόγος που μ’ εξέτασε έχει δίκιο. Εδώ οι γιατροί, παθολόγοι, δερματολόγοι κ.λ.π. δεν καταλαβαίνουν τί συμβαίνει.

Ο Καζαντζάκης μέχρι τώρα πιστεύει ότι η αρρώστια του προήλθε από την μοναξιά του, την έλλειψη του φίλου του Σφακιανάκη και ότι αν θα συναντούσε τον άλλο φίλο του, τον Δανιηλίδη, θα μπορούσε να ξεπεράσει αυτήν την ψυχική του επέμβαση στο σώμα.

Γράφει στην Γαλάτεια:
Καταλαβαίνω τους ερημίτες που ξαφνικά γιόμιζαν λέπρα, έτσι στη μοναξιά ανατεινόμενοι στο Θεό. Οι δερματικές αρρώστιες είναι η συνηθέστερη εκδήλωση. Ο ψυχολόγος αυτός μου ’δωκε ένα βιβλίο που έχει γράψει για το θέμα τούτο και αναφέρει μια περίπτωση απαράλλαχτη με τη δική μου. Σαν έρθεις θα Σου το διαβάσω…
(επιστ.25).

Η τελευταία αναφορά του για την αρρώστια του που την γράφει προς τη Γαλάτεια από το Βερολίνο, είναι την επιστολή με αρ. 33.

Αφού ξεπέρασε το πρόβλημα του εκζέματος, μόλις έφυγε από τη Βιέννη, όπως είχε προβλέψει ο Ψυχαναλυτής, γράφει:

… Ευτυχώς είμαι ακόμα καλά. Ελπίζω να ’χει δίκιο ο ψυχολόγος της Βιέννης και να μου πέρασε η ψυχική αυτή αρρώστια, μόλις απομακρύνθηκα από τη Βιέννη. Τότε θα
’ ναι μία περίπτωση νεοασκητισμού, πολύ ενδιαφέρουσα…

Ο Καζαντζάκης σ’ όλες τις επιστολές του προς τη Γαλάτεια δεν αναφέρει το όνομα του Ψυχαναλυτή που τον θεράπευσε.
Το όνομά του μας το αποκαλύπτει στο τελευταίο του έργο «Αναφορά στον Γκρέκο».
Στη σελίδα 348-349 του ανωτέρω έργου, όπου περιγράφει την ιστορία της γνωριμίας του στον κινηματογράφο με τη Φρίντα που είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση στο πρόσωπό του ενός εκζέματος, μας αποκαλύπτει το όνομα του περίφημου συγγραφέα και Καθηγητή της ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο.

…Τέλος, δε βάσταξα· είχα διαβάσει μερικά ψυχαναλυτικά έργα του περίφημου μαθητή του Freud, του Βίλχελμ Στέκελ, πήγα να τον βρω.

Όλα αυτά που αναφέρονται πιο πάνω αποδεικνύουν περίτρανα, και μάλιστα δια χειρός του ότι ο Καζαντζάκης είχε έρθει σ ’επαφή με την θεωρία της ψυχανάλυσης αλλά και με την πράξη της. Θα προσπαθήσω σιγά- σιγά να βρω και να καταγράψω μέσα από τα έργα του όλα εκείνα τα σημεία που είναι επηρεασμένα από τη θεωρία της ψυχανάλυσης.

Δημήτρης Μιμής, Ψυχολόγος

Καζαντζάκης και ψυχανάλυση

Ο Καζαντζάκης έπαιξε με την ανθρώπινη ψυχή σε πραγματικό αλλά και σε μεταφυσικό επίπεδο. Του άρεσε η απομόνωση και η περισυλλογή, γεγονότα απαραίτητα για την δημιουργική γονιμότητα. Την περίοδο του 1922 έγραψε φιλοσοφικά κείμενα και κείμενα αναζήτησης όπως το ¨Συμπόσιο¨ και την ¨Ασκητική¨ Παράλληλα ενώ βρισκόταν στη Βιέννη όπου δρούσαν ο Freud, ο Stekel κα, ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση που επηρέασε τη ζωή και το έργο του.

Με την Ψυχανάλυση ο Καζαντζάκης πρωτόρθε σε επαφή το 1922 σε ηλικία 39 ετών, όταν εγκαταστάθηκε στη Βιέννη, για μερικούς μήνες, περιμένοντας την αγαπημένη του γυναίκα Γαλάτεια για να πάνε μαζί στο Βερολίνο.

Στη Βιέννη, λόγω του εκζέματος που εμφανίστηκε στο πρόσωπό του, μετά την γνωριμία του σε κινηματογράφο της πόλης με τη Φρίντα, επισκέπτεται το γνωστό ψυχαναλυτή Wilhelm Stekel αφού προηγουμένως είχε επισκεφτεί άλλους γιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων και δε βρήκε θεραπεία. Γρήγορα γοητεύεται από την ψυχανάλυση και την ασπάζεται και αυτό μας γίνεται γνωστό από τις επιστολές προς τη γυναίκα του Γαλάτεια όπου περιγράφει τις επισκέψεις του στον ψυχαναλυτή αλλά και την μελέτη του πάνω σε ψυχαναλυτικά κείμενα του S.Freud και W.Stekel.

Αργότερα το 1955 και προς το τέλος της ζωής του θα γνωριστεί με τη Μαρία Βοναπάρτη, ψυχαναλύτρια, μαθήτρια του S.Freud, η οποία μάλιστα θα του δωρίσει ένα ντορβά έργα της όπως αναφέρει η δεύτερη γυναίκα του Ελένη Σαμίου στον "Ασυμβίβαστο", όταν τον επισκέφτηκε στο σπίτι του στην Antibes της νότιας Γαλλίας από όπου δέχτηκε νέους ψυχαναλυτικούς επηρεασμούς.

Ο αναγνώστης που έχει μελετήσει Ψυχανάλυση και διαβάζει προσεκτικά τα έργα του Καζαντζάκη θα διαπιστώσει ότι μέσα σ’ αυτά βρίσκεται πληθώρα ψυχαναλυτικών εννοιών που έντεχνα ο συγγραφέας προσαρμόζει στα λογοτεχνικά του κείμενα και είναι άξια μελέτης από επιστήμονες ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών.

Η σελίδα αυτή δημιουργήθηκε για να αποτελέσει ένα δίαυλο επικοινωνίας για ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την ψυχανάλυση και τον Καζαντζάκη με σκοπό την προώθηση του έργου του σε ευρύτερο κοινό αναγνωστών, κυρίως νέων επιστημόνων.

Δημήτρης Μιμής Ψυχολόγος