Νίκος Καζαντζάκης : Πέρα από το Υπαρξιακό και το Θείο - Ψυχαναλυτική προσέγγιση

 

  ΝΙΚΟΣ   ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

 

                            Πέρα από το Υπαρξιακό και το Θείο

                     

                                  Ψυχαναλυτική  προσέγγιση

 

                                                του Δημήτρη Μιμή

 

Ο Καζαντζάκης έπαιξε με την ανθρώπινη ψυχή σε πραγματικό αλλά και σε μεταφυσικό επίπεδο. Του άρεσε η απομόνωση και η περισυλλογή, γεγονότα απαραίτητα για την δημιουργική γονιμότητα.

Την περίοδο του 1922 έγραψε κείμενα  αναζήτησης,  όπως το ¨Συμπόσιο¨ και την ¨Ασκητική¨.

Παράλληλα ενώ βρισκόταν στη Βιέννη όπου δρούσαν μεγάλοι ψυχαναλυτές όπως ο Freud και ο Stekel, ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση που επηρέασε τη ζωή και το έργο  του.

Ο αναγνώστης που έχει μελετήσει ψυχανάλυση και έχει διαβάζει προσεκτικά τα έργα του Καζαντζάκη θα διαπιστώσει ότι μέσα σ’ αυτά βρίσκεται πληθώρα ψυχαναλυτικών εννοιών που έντεχνα ο συγγραφέας έχει προσαρμόσει στα λογοτεχνικά του κείμενα και είναι άξια μελέτης από επιστήμονες ανθρωπιστικών και  κοινωνικών επιστημών.

O Καζαντζάκης όπως και ο Νίτσε, με το δικό του τρόπο σκέψης, πίστεψαν στην αναζήτηση του ηθικού χρέους, πέρα από τις ηθικές αρχές που έχουν καθιερωθεί παραδοσιακά.

Θεωρεί χρέος του και αυτό μας το δίνει μέσα στην “Aσκητική “, την ανάγκη του να εκφράσει τον καθημερινό αγώνα των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου, να μετουσιώσει την ύλη σε πνεύμα, μακριά από δέος και φόβο. Στο “Συμπόσιον” που αρχίζει να το γράφει την ίδια εποχή με την “Aσκητική” κύριο θέμα είναι ο Θεός που όμως μετά από μια εξομολογητική διάθεση  καταλήγει στη ζωή.

Στο έργο του “ Αναφορά στον Γκρέκο “ στο κεφάλαo   “Ο Ζορμπάς “ στη σελίδα 441,  αναφέρει  ανθρώπους που άφησαν βαθειά τα χνάρια τους στην ψυχή του. Ξεχωρίζει τον Όμηρο, το Βούδα, το Νίτσε, τον Μπέρξον  και το Ζορμπά. Σε άλλα κείμενα αναφέρει ακόμα, τον Χριστό και τον Λένιν. Όλοι αυτοί θα συμβάλουν στην διαμόρφωση των γνώσεων , της προσωπικότητας αλλά και στο περιεχόμενο των έργων του όσο αφορά την ύπαρξη του ανθρώπου  και του Θεού. Σπουδαίο ρόλο θα παίξουν στα έργα   και στη ζωή του οι αναμνήσεις  από τα νεανικά του χρόνια και η σχέση με τον πατέρα του.                               

            Θεωρώ ότι o Καζαντζάκης,  πέρα από  τα πρόσωπα που αναφέρει, ότι τον επηρέασαν στη ζωή και στο έργο του και ο ψυχαναλυτής S. Freud   τον επηρέασε   αντίστοιχα. Την επιρροή αυτή δεν μας την αναφέρει, παρά μονάχα στις επιστολές του προς την πρώτη του γυναίκα τη Γαλάτεια,  κάνει αναφορές σχετικά με το όνομα και το έργο του Freud. Μέσα στα έργα του όμως βρίσκουμε,  σε πρωτόλεια  μορφή, αρκετές ψυχαναλυτικές έννοιες και τεχνικές ομαδικής ψυχοθεραπείας, που ο ειδικός μπορεί να μας τις αποκαλύψει. Να σημειώσουμε ότι η επαφή του Καζαντζάκη με την ψυχανάλυση πραγματοποιήθηκε το 1922, τέσσερα χρόνια πριν την επαφή του  ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου (1) το 1926 στο Παρίσι.

Η ύπαρξη του  ψυχαναλυτικού  στοιχείου  στα έργα του Καζαντζάκη έχει ερευνηθεί, από αρκετούς ερευνητές, το ομαδικό όμως παραμένει ακόμα ανεξερεύνητο.

Το 1922, εποχή που ο S. Freud δρούσε στη Βιέννη, και είχε εκδώσει αρκετά έργα του  όπως: “ Η ερμηνεία των ονείρων “, “ Τρεις μελέτες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας “, “ Η ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής”,  “Για τον Ναρκισσισμό “, “ Πέρα από την αρχή της ηδονής “, “ Τοτέμ και Ταμπού “, “ Εισαγωγή στην ψυχανάλυση “,  ο Καζαντζάκης βρισκόταν στην ίδια πόλη  όπου υπήρχε άνθιση της ψυχανάλυσης και μυήθηκε   σ’ αυτή σε σημείο που να τον σημαδέψει  ανεξίτηλα και να αποτυπωθεί η επιρροή αυτή  λογοτεχνικά στο έργο του. (2)

Παράλληλα με τη μύηση του στην ψυχανάλυση, κάνει και την αυτοανάλυση του και χρησιμοποιεί τη γραφή ως μέσω αντανάκλασης του εαυτού του. Τα γράμματα προς τη Γαλάτεια είναι ένα τμήμα της διαδικασίας αυτής. Εδώ θα συναντήσουμε προσωπικές αναφορές, παρόμοιες μ’ αυτές που συναντάμε στον “ Ελεύθερο  Συνειρμό “. Ανάλογες  περιγραφές θα συναντήσουμε  στο “ Συμπόσιον “ όπου συναντάμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του επηρεασμού του, λόγω  της εξομολογητικής διάθεσης που τον διακρίνει  και αργότερα στο “  Αναφορά στον Γκρέκο “ όταν μας περιγράφει τη συνάντηση του με τον ψυχαναλυτή W. Stekel.

 

Όλη η εμπειρία του όμως δεν  περιορίζεται στη μελέτη των έργων του Freud και του Stekel. Kανένας  δε μπορεί να αποκλείσει και τις πρώτες μελέτες του, από το 1907 όταν βρισκόταν στο Παρίσι, πάνω στη φιλοσοφία του F. Nietzsche, όπου μέσα σ’ αυτήν αναπτύσσονται πρώιμες ψυχαναλυτικές έννοιες. Άλλωστε ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του, την «Αναφορά στον Γκρέκο», αναφέρει και τον Nietzsche ως μία μορφή που σημάδεψε την πνευματική του πορεία. ( Αναφορά στον Γκρέκο ).

Είναι βέβαιο ότι ο S. Freud διδάχτηκε από προϋπάρχοντες συγγραφείς, όπως ο F.M.Dostoyevsky, ο Henrik Ibsen κ.α. αλλά δεν είναι και λίγοι εκείνοι οι συγγραφείς που έχουν δημόσια παραδεχτεί ότι έχουν δεχτεί   άμεση επίδραση απ΄αυτόν, όπως ο  Thomas Mann και ο Arthur Schnitzler κ.α.

Στην περίπτωση του Καζαντζάκη, χωρίς ν’ αμφισβητεί  κανείς την αυθεντικότητα του,   παρατηρείται το φαινόμενο της κρυπτομνησίας , δηλαδή  ν’ αγνόησε  κατά κάποιο τρόπο την επίδραση που άσκησε πάνω του ο S. Freud,  κατάσταση που   μπορεί να δημιουργηθεί συνειδητά ή ασυνείδητα σε οποιονδήποτε   συγγραφέα.

Στο  έργο του “ Αναφορά στον Γκρέκο “,  που έγραψε προς το τέλος της ζωής του, μας το αποκαλύπτει με έμμεσο τρόπο. Η επίσκεψη του στον ψυχαναλυτή Stekel  στην Βιέννη  ήταν η αφετηρία της παραδοχής του επηρεασμού του από την ψυχανάλυση.  Άλλωστε ο Καζαντζάκης  ενεργεί  ως λογοτέχνης και ξέρει να παίρνει από την ψυχανάλυση στοιχεία και να τα μεταφέρει στα κείμενα του.   

Την εποχή αυτή που ο Καζαντζάκης μελετά ψυχανάλυση, στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα κανένα ψυχαναλυτικό κίνημα. Το κλίμα είναι αρνητικό για την νέα επιστήμη  και τον  πατέρα της και δεν είναι έτοιμο να δεχθεί πρωτοβουλίες πάνω στο θέμα.

Φαίνεται ότι η σχέση της Ελλάδος με την ψυχανάλυση ξεκίνησε παράλληλα με τη γνωριμία του Καζαντζάκη με την επιστήμη αυτή.
Στην Ελλάδα δεν είχε υπάρξει ακόμα καμία κίνηση σχετικά με τη νέα επιστήμη παρά μονάχα μεμονωμένες διαλέξεις και άρθρα που την φέρνουν στην επικαιρότητα. Πέρασαν αρκετά χρόνια έως ότου εμφανιστεί η πρώτη ομάδα εργασίας πάνω στην ψυχανάλυση. Φυσικά ο Καζαντζάκης δεν ήταν μέλος της ομάδας αυτής η οποία προσπάθησε να αναγνωριστεί, με τη βοήθεια της Μ. Βοναπάρτη από τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση.
 Όμως, λόγω της  πληθώρας ψυχαναλυτικών εννοιών, που εμπεριέχονται στα κείμενα του Καζαντζάκη, μπορούμε να τον  τοποθετήσουμε χρονικά ως τον πρώτο Έλληνα λογοτέχνη που έντεχνα ενέπλεξε την ψυχανάλυση στα έργα του.

Φαίνεται ότι ο λόγος του Καζαντζάκη ήταν πολύ ισχυρός και όταν μάλιστα, μέσω αυτού προωθεί ιδέες που το περιβάλλον  δεν είναι ακόμα ώριμο να τις δεχτεί, ιδέες όπως αυτές της ψυχανάλυσης, τότε το 1955, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος θα ζητήσει από την Εισαγγελία Αθηνών ν’  απαγορευτούν ορισμένα έργα του Καζαντζάκη, ειδικά “ O Τελευταίος Πειρασμός “, γιατί θεωρεί  ότι είναι συντεταγμένα από τις εμπνεύσεις του S. Freud.

Την πρώτη Ιουνίου  του 1922 από τη Βιέννη ο Καζαντζάκης  γράφει επιστολή προς την πρώτη του γυναίκα τη  Γαλάτεια, και  μεταξύ των άλλων αναφέρει και το  εξής:  

“ Στο κρεββάτι διαβάζω όλες τις μέρες τούτες την περίφημη θεωρία του Freud

για το ένστιχτο και για τα όνειρα. Θα Σ’ ευχαριστούσε πολύ αν την ήξερες “.

Στην ίδια επιστολή επίσης  αναφέρει:

“Βλέπω εδώ συχνά έναν περίφημο συγγραφέα και Καθηγητή της Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο…..”. ( 3 )

Η επίσκεψη αυτή στον ψυχαναλυτή οφειλόταν σ΄ ένα έκζεμα που εμφανίστηκε στο πρόσωπο του. Το γεγονός αυτό  είναι η πρώτη του επαφή με την ψυχανάλυση όπου θα μάθει να  αναλύει και ερμηνεύει τον εαυτό του   και αργότερα  των ηρώων του στα έργα του. Μάλιστα η πρώτη προσπάθεια ανάλυσης του εαυτού του θα πραγματοποιηθεί άμεσα με τη συγγραφή του “Συμποσίου” στο Βερολίνο, υπό τη μορφή μιας εξομολογητικής  αυτοαποκάλυψης.

Τα αίτια  της εμφάνισης του εκζέματος μας τα παρουσιάζει ο ίδιος:

Ο Καζαντζάκης ζώντας στη Βιέννη κάτω από συνθήκες απομόνωσης και εγκατάλειψης από την πρώτη του  γυναίκα και τους φίλους του αλλά και από τις θρησκευτικές πιέσεις που δεχόταν από το Βούδα οδηγήθηκε στην απόφαση να λυτρωθεί απ΄ όλα αυτά.

Μετά από μία σύντομη γνωριμία με μία τυχαία κοπέλα, τη Φρίντα, σε κινηματογράφο της Βιέννης, της προτείνει να μείνουν εκείνη τη νύκτα μαζί:

- “ Φρίντα, μένεις τη νύκτα ετούτη μαζί μου;”  ρωτά ο Καζαντζάκης.

- “ Όχι απόψε· δεν μπορώ· αύριο βράδυ “, απάντησε η Φρίντα. ( 4 )

Ο Καζαντζάκης, παρά την επιθυμία του να πάει με γυναίκα, ένιωσε ικανοποίηση με την άρνηση της.

Τη στιγμή εκείνη δημιουργήθηκε μέσα του μία ψυχική σύγκρουση που μετατράπηκε σε σωματικό σύμπτωμα, σε έκζεμα. ( 5 )

Την περίπτωση της εμφάνισης του εκζέματος στον Καζαντζάκη, μας την περιγράφει ο ίδιος στο ‘’ Αναφορά στον Γκρέκο ‘’ στη σελίδα 348:

“ Εκεί που πήγαινα γυρίζοντας σπίτι, άκουγα το αίμα μου  ν΄ ανεβαίνει στο κεφάλι μου, η ψυχή μου είχε αγριέψει, ένιωθε πως ήταν το κορμί μου έτοιμο να πέσει στην αμαρτία κι είχε τιναχτεί απάνω γεμάτη περιφρόνηση και θυμό κι αρνιόταν να του δώσει άδεια….Το αίμα όλο αναρροούσε και μαζεύουνταν  στο

πρόσωπο μου, κι αγάλια αγάλια καταλάβαινα πως  τα  χείλια μου, τα μάγουλα μου, το μέτωπο μου φούσκωναν· τα μάτια είχαν τόσο μικράνει, που θα ‘χαν γίνει δυό  χαραμάδες και με δυσκολία κατόρθωνα να βλέπω “.

Ενδιαφέρουσα είναι και η ερμηνεία που έδωσε ο ψυχαναλυτής W. Stekel:

“ …. Η αρρώστια σας είναι η αρρώστια των ασκητών, έτσι τη λέμε, πολύ σπάνια στην εποχή μας. Γιατί σήμερα ποιο σώμα υπακούει στην ψυχή του;

Διαβάσατε ποτέ σας συναξάρια των αγίων; Ο ασκητής έφευγε από την έρημο Θηβαϊδα κι έτρεχε να πάει στην πιο κοντινή πολιτεία, γιατί ξαφνικά, ο δαίμονας της πορνείας τον καβαλίκευε κι έπρεπε να  κοιμηθεί με γυναίκα. Έτρεχε, έτρεχε, μα στην πόρτα της πολιτείας, την ώρα που ετοιμάζουνταν να δρασκελίσει το κατώφλι, έβλεπε με τρόμο το κορμί του να το σκεπαζει η λέπρα. Δεν ήταν λέπρα, ήταν η αρρώστια ετούτη, η δική σας. Πώς να παρουσιαστεί με τέτοιο φρικαλέο πρόσωπο σε γυναίκα; Ποιά γυναίκα μπορούσε να τον αγγίξει; Έτρεχε λοιπόν πίσω στη σκήτη του, στην έρημο, και δοξολογούσε το Θεό, που τον λύτρωσε από την αμαρτία. Κι ο Θεός, λένε τα συναξάρια τον συχωρνούσε κι έξυνε από το κορμί του τη λέπρα …... Η ψυχή σας – αυτό που λέτε εσείς ψυχή- βυθισμένη στη βουδική κοσμοθεωρία, θαρρεί πώς να κοιμηθείς με γυναίκα είναι αμαρτία θανάσιμη˙ δεν αφήνει το σώμα της ν’ αμαρτήσει.      (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 350 )

    

 

 

 

 

Σ΄ άλλη επιστολή του, στις 22-7-1922 προς τη Γαλάτεια αναφέρει:

“ Ο ψυχολόγος που μ’ εξέτασε έχει δίκιο……τώρα που θα πάω στο Βερολίνο και θα βλέπω το Δανιηλίδη να μπορέσω με λόγια να καναλιζάρω αυτή  την ψυχική μου επέμβαση στο σώμα……”

Από την επιστολή αυτή ο μελετητής των έργων του Καζαντζάκη  και γνώστης της ψυχανάλυσης αντιλαμβάνεται άμεσα  ότι ο Καζαντζάκης γρήγορα αντιλήφθηκε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η θεωρία και τεχνική  αυτή και κυρίως την επίδραση του ψυχικού επί του σωματικού.   

 

 

 

Στο έργο του “ Aναφορά  στον Γκρέκο “ στη σελίδα 349 μας αποκαλύπτει ποιόν ψυχαναλυτή επισκεπτόταν στη Βιέννη όταν αντιμετώπιζε το  πρόβλημα με  το  έκζεμα που είχε παρουσιαστεί  στο πρόσωπο του:

“ Τέλος, δε βάσταξα˙   είχα διαβάσει μερικά ψυχαναλυτικά έργα του περίφημου μαθητή του Freud, του Βίλχελμ Στέκελ, πήγα να το βρω˙ μάντευα πώς την αρρώστια αυτή μου την έδωκε, χωρίς να ξέρω γιατί, η ψυχή, αυτή φταίει “.

Από τις επιστολές του Καζαντζάκη προς τη Γαλάτεια αλλά και απ’ ότι περιγράφει στο “Αναφορά στον Γκρέκο “ για την περίοδο εκείνη φαίνεται ότι η ψυχανάλυση τον επηρέασε  και άρχισε να την μελετά. Η μελέτη αυτή δεν σταμάτησε ποτέ και έκτοτε τη συναντάμε στις αναφορές του στα έργα του. Προς το τέλος μάλιστα της ζωής του αναπτύσσει φιλική σχέση με την ψυχαναλύτρια και μαθήτρια του S. Freud, Μαρία Βοναπάρτη, (6)  στην οποία αφιέρωσε το βιβλίο του “Τελευταίος Πειρασμός “.  Η Μαρία Βοναπάρτη, όπως αναφέρει η δεύτερη γυναίκα του, Ελένη Σαμίου, στον “Ασυμβίβαστο “, όταν  τον επισκέφτηκε στην Αντίπολη της νότιας Γαλλίας, του δώρισε ένα ντορβά έργα της.(6)

            Ο Καζαντζάκης θα εμπλέξει επιτυχώς  στα έργα του,   όπως  στο   “Συμπόσιον “ και στο “ Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται “   και  την  ομαδική  ψυχοθεραπεία,  γεγονός που σημαίνει ότι είχε μυηθεί  και στις θεραπευτικές  ομάδες, Το βλέπουμε στην προσπάθεια του να μεταφέρει στα έργα του αυτά, τον τρόπο που λειτουργεί μια ψυχοθεραπευτική ομάδα.

Στα έργα αυτά, ο Καζαντζάκης,  στήνει το σκηνικό ως μία  πρωτόλεια  ομάδα ψυχοθεραπείας και χρησιμοποιεί  την  εξομολόγηση, που γνωρίζει πολύ καλά από την ανάγνωση των συναξαριών αλλά και την επίσκεψη του στο Άγιο Όρος, όπου   μέσω αυτής φέρει την κάθαρση.

Κάτι ανάλογο είχε κάνει από το 1868 και ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στο έργο του “ ο Ηλίθιος “.

            Στην αρχή της έρευνας του για την ψυχανάλυση, ο Καζαντζάκης ήταν αρνητικός για τη θεωρία αυτή, πάντα βέβαια με μαρτυρίες δικές του. Στη  συνάντηση με τον ψυχαναλυτή W. Stekel  για τη θεραπεία του εκζέματος που αντιμετώπιζε στο πρόσωπο ήταν απορριπτικός στη θεωρία του, τον μίσησε όπως γράφει και δεν του επέτρεψε να εισχωρήσει στο ασυνείδητο του. Ο Καζαντζάκης χρησιμοποίησε τις αμυντικές λειτουργίες του έτσι που να μην επιτρέψει στον θεραπευτή του να μάθει  τα μυστικά του   παραβιάζοντας  τις  “μανταλωμένες πόρτες “ και να εισχωρήσει μέσα του.

Σ΄ αυτή την συνεδρία, ο Καζαντζάκης δεν θα τα πει όλα, κυρίως δεν θα πει τα τρέχοντα θέματα, δηλαδή την επιθυμία του για την Φρίντα.

O ψυχαναλυτής όμως οφείλει να βγάλει συμπεράσματα από τα κατάλοιπα αναμνήσεων, τους συνειρμούς και τις εξωτερικεύσεις του αναλυόμενου. Έτσι πίεσε τον Καζαντζάκη.

 

0

“ Μα δεν τελειώσατε˙ κάτι μου κρύβετε ακόμα, ομολογήστε τα όλα “. ( Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 350)

Ο γνώστης της ψυχαναλυτικής διαδικασίας αμέσως αντιλαμβάνεται τον όρο και την έννοια   της αντίστασης, όπως  μας την  εισάγει ο  Καζαντζάκης.  Μας δίνει αυτό το κλινικό  δεδομένο, περιγράφοντας την αντίθεση του ως προς την πρόσβαση στο ασυνείδητο του εκ μέρους του  ψυχαναλυτή. Αυτό θα μπορούσε να ήταν  ένα εμπόδιο στη θεραπευτική διαδικασία. Αντίθετα είναι μια εξέλιξη σ΄ αυτή. Εδώ ο αναλυόμενος Καζαντζάκης μας περιγράφει την επιμονή αλλά και την πειθώ  του θεραπευτή του, να ξεπεραστεί  το εμπόδιο της αντίστασης   για να έχει πρόοδο η αγωγή του.

Ένα άλλο συστατικό στοιχείο χαρακτηριστικό της ψυχαναλυτικής τεχνικής που μας παρουσιάζει ο Καζαντζάκης μέσα από την ανάλυση του από τον W. Stekel, είναι αυτό του   Ελεύθερου  Συνειρμού, κατά τον οποίο, ο αναλυόμενος, αφού ξεπεραστούν οι αντιστάσεις του, εκφράζει χωρίς καμία διάκριση τις σκέψεις που περνούν από το νου του είτε με αφορμή ένα στοιχείο, είτε αυθόρμητα.

“ Ο σοφός καθηγητής άρχισε να με ξομολογάει˙ του στόρησα τη ζωή μου, πως από την εφηβική μου ηλικία ζητούσα ένα δρόμο λύτρωσης, πως χρόνια ακολουθούσα το Χριστό, μα τώρα τελευταία η θρησκεία του μου φάνηκε πολλά απλοϊκή, πολλά αισιόδοξη, τον αφήκα και πήρα το δρόμο του Βούδα...” (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 350).

Σ’ άλλο έργο του, το “Συμπόσιον “ διακρίνουμε αυτή την εξομολογητική διάθεση, όπως στον ελεύθερο συνειρμό, και ως Άρπαγος λέει:

“ Αρχίζω την ξομολόγηση. Θα μιλήσω χωρίς φανερή σειρά, μέσα μου μόνο ακλουθώντας το ρυθμό που με σπρώχνει….αφήνω την καρδιά μου να φωνάζει……..”  (“Συμπόσιον”)

 

Μετά την πρώτη συνεδρία, με τον καθηγητή W. Stekel, ο  Καζαντζάκης έφυγε από το γραφείο του πεισματωμένος. Όταν πια, μετά από μέρες και τη μύηση του στη ψυχανάλυση,   πήρε την απόφαση να φύγει από τη Βιέννη, όπως του πρότεινε ο ψυχαναλυτής και να ξεχάσει την κοπέλα που γνώρισε σε κινηματογράφο, είδε την αλλαγή στο πρόσωπο του.

Ο Καζαντζάκης πολύ γρήγορα κατάλαβε και τον ρόλο της επιθετικότητας κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία. Κατάλαβε ότι όλες οι διακινήσεις, ακόμα και οι εχθρικές πρέπει να αφυπνιστούν και να χρησιμοποιηθούν από την ανάλυση, αφού γίνουν συνειδητές. Το στοιχείο αυτό το συναντάμε σε αρκετά έργα του κυρίως στο Συμπόσιον και στο Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται .

Από τ’ ανωτέρω αποδεικνύεται ότι ο Καζαντζάκης γνώριζε τα τεχνικά χαρακτηριστικά  της ψυχαναλυτικής διαδικασίας.

Όπως ο Freud, έτσι και ο Καζαντζάκης, επιχείρησε πρώτα να ερμηνεύσει τον ίδιο του τον εαυτό. Το έργο του “ Συμπόσιον “ είναι μία ημιτελής προσπάθεια δικής του αυτο-ανάλυσης αλλά και αργότερα το αυτοβιογραφικό του έργο  “Αναφορά στον Γκρέκο “ είναι και αυτό της ίδιας προσπάθειας.

 

Γράφει στην Γαλάτεια:
Καταλαβαίνω τους ερημίτες που ξαφνικά γιόμιζαν λέπρα, έτσι στη μοναξιά ανατεινόμενοι στο Θεό. Οι δερματικές αρρώστιες είναι η συνηθέστερη εκδήλωση. Ο ψυχολόγος αυτός μου ’δωκε ένα βιβλίο που έχει γράψει για το θέμα τούτο και αναφέρει μια περίπτωση απαράλλαχτη με τη δική μου. Σαν έρθεις θα Σου το διαβάσω…
(επιστ.25).

Η τελευταία αναφορά του για την αρρώστια του, που την γράφει προς τη Γαλάτεια από το Βερολίνο, είναι την επιστολή με αρ.        33.
Αφού ξεπέρασε το πρόβλημα του εκζέματος, μόλις έφυγε από τη Βιέννη, όπως είχε προβλέψει ο Ψυχαναλυτής, γράφει:

… Ευτυχώς είμαι ακόμα καλά. Ελπίζω να ’χει δίκιο ο ψυχολόγος της Βιέννης και να μου πέρασε η ψυχική αυτή αρρώστια, μόλις απομακρύνθηκα από τη Βιέννη. Τότε θα’ ναι μία περίπτωση νεοασκητισμού, πολύ ενδιαφέρουσα…

Ο Καζαντζάκης σ’ όλες τις επιστολές του προς τη Γαλάτεια δεν αναφέρει το όνομα του Ψυχαναλυτή που τον θεράπευσε.
Το όνομά του μας το αποκαλύπτει στο τελευταίο του έργο «Αναφορά στον Γκρέκο».
Στη σελίδα 348-349 του ανωτέρω έργου, όπου περιγράφει την ιστορία της γνωριμίας του στον κινηματογράφο με τη Φρίντα που είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση στο πρόσωπό του ενός εκζέματος, μας αποκαλύπτει το όνομα του περίφημου συγγραφέα και Καθηγητή της ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο.

…Τέλος, δε βάσταξα· είχα διαβάσει μερικά ψυχαναλυτικά έργα του περίφημου μαθητή του Freud, του Βίλχελμ Στέκελ, πήγα να τον βρω.

Όλα αυτά που αναφέρονται πιο πάνω αποδεικνύουν περίτρανα, και μάλιστα δια χειρός του ότι, ο Καζαντζάκης είχε έρθει σ ’επαφή με την θεωρία της ψυχανάλυσης αλλά και με την πράξη της.

 

1. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος γοητεύτηκε από το κλίμα των ιδεών της ψυχανάλυσης και οδηγήθηκε σε προσωπική ανάλυση. Το 1935 ξεκίνησε την άσκηση του ψυχαναλυτικού επαγγέλματος. Αργότερα το 1950 μαζί με τη Μαρία Βοναπάρτη και άλλους  κάνουν μία απόπειρα να συστήσουν  την πρώτη ψυχαναλυτική εταιρία στην Ελλάδα χωρίς η προσπάθεια αυτή να ολοκληρωθεί, όμως  αναγνωρίστηκε  ως ομάδα εργασίας.   

2. Από τ΄ ανωτέρω έργα του S. Freud, “ Ερμηνεία των ονείρων “, “ Τοτέμ και Ταμπού “ “ Τρείς μελέτες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας “, “ Εισαγωγή στην ψυχανάλυση “, αλλά και το  “ Μία παιδική ανάμνηση του Leonardo da Vinci “  βρίσκονται στην “αίθουσα Νίκου Καζαντζάκη “ στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου. Πέρα από τα προαναφερόμενα έργα και άλλα έργα όπως, της Μαρίας Βοναπάρτη, μεγάλης ψυχαναλύτριας και μαθήτριας του S. Freud, όπως και το     έργο   του W. Stekel, “ Keuschhet und Gesundheit “, ( Αγνότητα και Υγεία) που πιθανόν δώρισε ο συγγραφέας στον Καζαντζάκη όταν τον επισκέφτηκε στο γραφείο του, λόγω του εκζέματος που παρουσιάστηκε στο πρόσωπο του, βρίσκονται στην ίδια αίθουσα.

3. Νίκου Καζαντζάκη : Επιστολές προς Γαλάτεια, εκδ. ΔΙΦΡΟΣ.  

4. Nίκος   Καζαντζάκης :” Αναφορά στον Γκρέκο”  

5. Το έκζεμα είναι μια πάθηση του δέρματος με κύρια συμπτώματα την ερυθρότητα και τον έντονο κνησμό. Η βασική αιτία δημιουργίας του εκζέματος είναι το άγχος, το strers, η ψυχική πίεση που δεν εκδηλώνονται και δεν αντιμετωπίζονται. Καταπιεσμένα συναισθήματα, απωθημένες σκέψεις, που είναι καλά κρυμμένα στο ασυνείδητο, γιατί δεν έχουμε τη δύναμη να τ΄ αντιμετωπίσουμε, βρίσκουν τρόπο έκφρασης μέσα από το σώμα.

6. Τα έργα  που δώρισε η Μαρία Βοναπάρτη στον Καζαντζάκη βρίσκονται  σήμερα στην αίθουσα Καζαντζάκη στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου και είναι τα κάτωθι :  “ A _la  Memoire  de Disparus “, “ De la Mort et des Fleurs “, “ Chronos, Eros, Thanatos “,  “ Monologues devant la Vie et la Mort “,” Printemps sur mon jardin “ και άλλα πολλά. Η Μαρία Βοναπάρτη ήταν εκείνη που με μια μικρή ομάδα Ελλήνων ψυχαναλυτών,δημιούργησε την πρώτη ψυχαναλυτική οργάνωση στην Ελλάδα.